شکنجه‌گاه ها و وضعیت هولناک زندان‌های حکومت جمهوری اسلامی ایران

شکنجه‌ گاه ها و وضعیت هولناک زندان‌های حکومت جمهوری اسلامی ایران

سلمان قربانی

زندان‌های جمهوری اسلامی ایران از ابتدای تأسیس این حکومت در سال ۱۳۵۷ تاکنون، به یکی از نمادهای سرکوب سیستماتیک مخالفان سیاسی، عقیدتی، قومی و اجتماعی تبدیل شده‌اند. سازمان‌های بین‌المللی مانند عفو بین‌الملل، دیده‌بان حقوق بشر، گزارشگران ویژه سازمان ملل و شورای حقوق بشر بارها در گزارش‌های رسمی، جمهوری اسلامی را به شکنجه سیستماتیک، مرگ‌های مشکوک در بازداشت و پایمال‌کردن ابتدایی‌ترین حقوق زندانیان متهم کرده‌اند.

انواع شکنجه‌های اعمال‌شده بر زندانیان

۱. شکنجه‌های فیزیکی مستقیم

• ضرب‌وشتم شدید با کابل، شلنگ برق، باتوم و مشت و لگد
• تخت معجزه: بستن زندانی به تخت و ضربه زدن به کف پاها
• قابلمه یا میخچه: وادار کردن به نشستن طولانی‌مدت روی سطح فلزی داغ یا زانو زدن در حالت غیرانسانی
• تکان الکتریکی و شوک عصبی
• کندن ناخن‌ها یا سوزاندن بدن با سیگار
• آویزان کردن از دست‌ها یا پاها برای ساعت‌ها (اصطلاحاً "آویزان قپانی")

۲. شکنجه‌های روانی

• بازداشت در سلول انفرادی مطلق با نور یا تاریکی مداوم
• شبیه‌سازی اعدام: بستن چشم‌ها، کشاندن به حیاط و شلیک هوایی یا نگه‌داشتن پای دار
• تهدید به تجاوز یا آسیب‌زدن به اعضای خانواده
• پخش صدای شکنجه دیگر زندانیان برای ایجاد ترس
• بی‌خوابی اجباری و بازجویی‌های طولانی بدون توقف

---

ساختار زندان‌ها و بازداشتگاه‌های مخوف

زندان اوین – نماد سرکوب روشنفکران

• بندهای انفرادی اوین، به‌ویژه بند ۲۰۹ و ۲۴۰، تحت کنترل مستقیم وزارت اطلاعات هستند.
• اتاق‌های بازجویی معروف به «اتاق سفید» فاقد هرگونه پنجره یا نشانه زمان بوده و مخصوص «شکستن ذهنی زندانیان سیاسی» است.

زندان رجایی‌شهر (گوهردشت)

• به «جهنم زندانیان سیاسی» معروف است.
• گزارش‌هایی از شکنجه صوتی، قطع عمدی تهویه، استفاده از گاز فلفل در بندها منتشر شده است.

بازداشتگاه کهریزک – نماد شکنجه مرگبار

• پس از اعتراضات ۱۳۸۸، ده‌ها جوان به این بازداشتگاه منتقل شدند.
• سعید مرتضوی در گزارش رسمی متهم به صدور دستور شکنجه شد.
• محسن روح‌الامینی، امیر جوادی‌فر و محمد کامرانی از جمله قربانیان مرگ زیر شکنجه در کهریزک بودند.

بازداشتگاه‌های سپاه و اطلاعات سپاه (مثل ۵۹ عشرت‌آباد و بازداشتگاه پاسارگاد)

• استفاده از شکنجه‌های خاص برای گرفتن اعترافات تلویزیونی.
• زندانیان مجبور می‌شوند رو به دوربین، اعترافات ساختگی را با متن دیکته‌شده بخوانند.

---

اعتراف‌گیری اجباری و شکنجه رسانه‌ای

در جمهوری اسلامی، شکنجه تنها به اتاق بازجویی محدود نیست. اعترافات اجباری در رسانه ملی (صداوسیما)، نوعی شکنجه روانی عمومی و لکه‌دار کردن شخصیت زندانی در افکار عمومی است. بسیاری از زندانیان سابق شهادت داده‌اند که:

• قبل از ضبط، سناریوی اعتراف به آنها داده می‌شود.
• هرگونه تردید با ضرب‌وشتم شدید پاسخ داده می‌شود.
• تکرار اعتراف تا «رضایت بازجو» ادامه دارد.

---

مرگ‌های مشکوک در بازداشت

نام‌های متعددی در تاریخ معاصر ایران وجود دارد که جسدشان از بازداشتگاه خارج شد؛‌ در حالی که حکومت ادعا می‌کرد آنها «خودکشی» کرده‌اند:

• ستار بهشتی – وبلاگ‌نویس، کشته‌شده زیر شکنجه پلیس فتا
• کاووس سیدامامی – استاد دانشگاه، مرگ اعلام‌شده به‌عنوان «خودکشی» در اوین
• وحید حیدری و سینا قنبری – کشته‌شدگان اعتراضات ۱۳۹۶

---

وضعیت بهداشت، تغذیه و دارو – شکنجه خاموش

• محروم‌کردن زندانیان از دسترسی به داروهای ضروری
• غذای فاسد و آب آلوده
• قرار دادن زندانیان سیاسی در کنار مجرمان خطرناک به عنوان فشار مضاعف
• بی‌توجهی عمدی به نیازهای بهداشتی زنان زندانی

---

نقش قوه قضائیه و نیروهای امنیتی

• قوه قضائیه در ایران نه ناظر بر زندان‌ها، بلکه شریک سیستم سرکوب است.
• قضات بدنامی همچون صادق لاریجانی، ابراهیم رئیسی، غلامحسین اسماعیلی و قاضی صلواتی در صدور احکام سنگین مبتنی بر اعترافات زیر شکنجه نقش مستقیم دارند.
• در ایران، هیچ سازوکار مستقلی برای رسیدگی به شکایات زندانیان وجود ندارد.

---

نتیجه‌گیری: شکنجه سیستماتیک به‌عنوان ابزار حکمرانی

شکنجه در زندان‌های جمهوری اسلامی یک انحراف فردی یا رفتاری خودسرانه نیست؛ بلکه جزء ساختار رسمی حفظ قدرت است. این رفتار سیستماتیک با هدف:

1. ایجاد ترس عمومی
2. حذف مخالفان سیاسی
3. تولید روایت‌ حکومتی از حقیقت

ادامه می‌یابد و تا زمانی که نظارت بین‌المللی و اراده مردمی برای تغییر ساختار شکل نگیرد، این چرخه خشونت متوقف نخواهد شد.

۱) مراکز مرتبط با وزارت اطلاعات (MOIS / وزارت اطلاعات و امنیت کشور)

• اوین — بخش ۲۰۹ (Ward/Section 209): بخش ۲۰۹ اوین بارها در گزارش‌های عفو بین‌الملل و هیومن‌رایتس‌واچ به‌عنوان بازداشتگاه تحت کنترل وزارت اطلاعات و محل نگهداری «متهمان امنیتی» و استفاده از بازجویی‌های طولانی و انفرادی و شکنجه ذکر شده استAmnesty International.
• اوین — بخش‌های ۲۴۰ / ۳۵۰ و «اتاق‌های بازجویی/انفرادی» وابسته: گزارش‌ها از استفاده از بخش‌های مشخص اوین برای بازجویی‌های امنیتی و برخورد خشونت‌آمیز خبر داده‌اند (اسامی بخش‌ها در منابع آمده‌اند) Amnesty  International

---

۲) مراکز و بخش‌هایی که در گزارش‌ها به سپاه پاسداران (IRGC / بخش اطلاعات سپاه) نسبت داده شده‌اند

• رجایی‌شهر / گوهردشت (Rajaee Shahr / Gohardasht): زندان بزرگی در کرج که در گزارش‌های متعدد به‌عنوان محل نگهداری زندانیان سیاسی و وجود «سلول‌های انفرادی تحت کنترل سپاه» و شکنجه گزارش شده است. Human Rights Watch
• بندها یا «Ward 2A» و دیگر سلول‌های مرتبط با سپاه: گزارش‌های مجموعه‌های ایرانی و بین‌المللی به وجود بخش‌هایی در اوین و سایر زندان‌ها اشاره دارند که تحت مأموران یا واحدهای وابسته به سپاه قرار دارد. (شرح در گزارش‌های جامع) iranhr.net.

---

۳) مراکز زیر نظر یا عملیاتی‌شده توسط نیروی انتظامی / پلیس (NAJA) و واحدهای ویژه پلیس

• کَهرِیزَک (Kahrizak detention centre) — (تهران/کرج): بازداشتگاهی که پس از اعتراضات ۲۰۰۹ به نماد شکنجه و مرگ در بازداشت تبدیل شد؛ گزارش‌ها و پیگردهای قضائی درباره سوء‌رفتار و مرگ بازداشت‌شدگان در این مرکز منتشر شده است.  Amnesty International

---

۴) زندان‌ها و بازداشتگاه‌های تحت «سازمان زندان‌ها (قوه قضائیه)» که برای سرکوب نیز به‌کار می‌روند

• قَرزِله حصار (Qezel Hesar / Karaj): زندانی بزرگ و منبع متعدد گزارش‌های سوءرفتار و نقض حقوق متهمان و محکومان Center for Human Rights in Iran.
• فشافویه / زندان بزرگ تهران (Fashafouyeh / Greater Tehran Penitentiary): محل نگهداری گسترده و در چند گزارش به‌عنوان مقصد انتقامی/انتقال زندانیان سیاسی و بدنام به‌خاطر شرایط سخت نام برده شده است. Amnesty International
• رجایی‌شهر (به‌عنوان زندان تحت نظارت قضایی که بخش‌هایی از آن تحت کنترل سپاه هم گزارش شده) Human Rights Watch

---

۵) زندان‌های معروف استانی و شهرستانیِ «مخوف» (که گزارش‌های گسترده درباره شکنجه، اعدام‌های مخفی یا شرایط بحرانی دارند)

• قرچَک / شَهرِ ری (Qarchak / Shahr-e Rey) — زندان زنان: گزارش‌های عفو و سازمان‌های ایرانی درباره وضعیت خطرناک زنان زندانی و محرومیت‌های پزشکی/بهداشتی Amnesty International
• واکِل‌آباد (Vakilabad, Mashhad): مرکز اجرای احکام و محل گزارش‌های متعدد اعدام‌های مخفی و تخلفات قضائی Al Jazeera
• عدل‌آباد (Adel Abad, Shiraz): گزارش‌هایی درباره اجرای حکم و شرایط بد نگهداری در این زندان وجود دارد. Human Rights Watch
• زاهدان، مهاباد، ارومیه و زندان‌های استانی دیگر: مراکزی که در گزارش‌های محلی/بین‌المللی از بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه و محرومیت‌های درمانی نام برده شده است    State

---

۶) «بازداشتگاه‌های مخفی» / «محل‌های نگهداری اعلام‌نشده» که گزارش‌های متعددی از بازداشت موقت، بازجویی و ناپدیدسازی قسر در آن‌ها آمده

• گزارش‌های کارشناسی و موردی می‌گویند که مأموران حکومتی گاهی بازداشت‌شدگان را در «مکان‌های نامعلومی» نگه می‌دارند (مثلاً بازداشتگاه‌های وابسته به بخش‌های اطلاعات سپاه در شهرها یا انبارها/ساختمان‌های غیرقانونی). اسناد و شهادت‌ها در گزارش‌های HRW و گزارش‌های ویژه سازمان ملل تشریح شده‌اند Human Rights Watch

---

خلاصه‌ای از وضعیت مدیریتی — چه نهادی چه مراکزی را معمولاً اداره/بهره‌برداری می‌کند

• وزارت اطلاعات: اوین (خصوصاً بخش ۲۰۹) و برخی اتاق‌های بازجویی؛ گزارش‌ها از بازداشت‌های بلندمدت و انفرادی در این بخش‌ها حکایت دارند  Amnesty International
• سپاه پاسداران (IRGC): سلول‌ها و بندهای اختصاصی در اوین و زندان‌های استان‌ها (رجایی‌شهر، بخش‌هایی از زندان‌های دیگر)؛ موردِ ثبت‌شده در گزارش‌های متعدد. Human Rights Watch
• نیروی انتظامی / پلیس: بازداشتگاه‌هایی مثل کهریزک (موارد روشنِ سوءرفتار و مرگ)  Amnesty International
• قوه قضائیه / سازمان زندان‌ها: مدیریت رسمی بسیاری از زندان‌های بزرگ (فشافویه، قزل‌حصار، رجایی‌شهر، قرچک، و غیره) اما گزارش‌ها حاکی‌ست که در عمل نیروها و بازجویان امنیتی (وزارت اطلاعات/سپاه) نقش مستقیم در بازجویی‌ها و نگهداری دارند. Amnesty International.

---

منابع حقوق‌بشری و گزارش‌های رسمی بین‌المللی (برای مرجع و خواندن گزارش‌های کامل)

در این‌جا فهرستی از منابع معتبر که گزارش‌های مفصل و موردی درباره زندان‌ها، شکنجه و ناپدیدسازی در ایران منتشر کرده‌اند:

1. عفو بین‌الملل (Amnesty International) — گزارش‌ها و پرونده‌های ویژه درباره اوین، کهریزک، فشافویه، قرچک و موارد دیگر. (مثلاً پرونده‌ها/بیانیه‌های مرتبط با اوین و حمله ۲۰۲۵). Amnesty International.
2. Human Rights Watch (HRW) — گزارش‌های تحلیلی تاریخی و موردی درباره شکنجه و بازداشتگاه‌های غیرقانونی (از جمله گزارش مفصل «Like the Dead in Their Coffins»). Human Rights Watch.
3. گزارش‌های ویژه و جلسات شورای حقوق بشر / گزارشگر ویژه سازمان ملل (UN Special Rapporteur on Iran) — گزارش‌ها و قطعنامه‌ها درباره نقض حقوق بشر، ناپدیدسازی و شکنجه. United Nations Documentation
4. گزارش‌های وزارت خارجه ایالات متحده — Country Reports on Human Rights Practices (State Dept.) — فصل ایران شامل توضیحات درباره بازداشتگاه‌ها و تخلفات زندان‌ها State
5. Iran Human Rights (IHR / سازمان‌های مستقل ایرانی-بین‌المللی) گزارش‌ها و پایگاه داده درباره اعدام‌ها، زندان‌ها و موارد ناپدیدسازی؛ مستندات میدانی و شکایات خانواده‌ها.  iranhr.net
6. مرکز حقوق بشر ایران (CHRI / International Campaign for Human Rights in Iran و مشابه‌ها) — گزارش‌ها درباره کشتارها، اعدام‌های مخفی و شرایط زندان‌های خاص (مثلاً.  Vakilabad، Kahrizak). Amnesty International
7. گزارش‌های خبری معتبر (The Guardian, AP, Le Monde و غیره) برای رویدادهای روزآمد (مثلاً گزارش‌های مربوط به حمله ۲۰۲۵ به اوین و تبعات آن).